Ερμής ο Τρισμέγιστος

Μυθολογικό πρόσωπο. Υποτιθέμενος συγγραφέας μιας σειράς κειμένων της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου (2oς-3oς αι. μ.Χ.). Την καταγωγή του πρέπει να την αναζητήσουμε στον χαρακτηριστικό γι’ αυτή την εποχή φιλοσοφικό συγκρητισμό, που γέννησε και τη νεοπυθαγόρεια φιλολογία. Ένα από τα τυπικά γνωρίσματα της φιλολογίας αυτής, η οποία άκμασε ιδιαίτερα στους ελληνίζοντες αιγυπτιακούς κύκλους της Αλεξάνδρειας, ήταν η τάση να αποδίδουν τα νέα κείμενα και τις νέες θεωρίες στην αυθεντία αρχαιότατων στοχαστών ή θεοτήτων, τους οποίους θεωρούσαν δασκάλους του ανθρώπινου γένους και θεματοφύλακες όλης της αληθινής γνώσης. Σε ένα περιβάλλον, λοιπόν, όπου ο πλατωνισμός ήταν ανώτατη έκφραση της ελληνικής σοφίας που θεωρούσαν ότι καταγόταν από τη σοφία της Ανατολής –και ιδιαίτερα της Αιγύπτου– γεννήθηκε αυθόρμητα, με βάση μια περίφημη σελίδα του πλατωνικού Φαίδρου, η σύνδεση (που υπήρχε ήδη στον Ηρόδοτο) μεταξύ του θεού Ερμή και του αιγυπτιακού θεού Θωθ, του εφευρέτη του αλφαβήτου και της γραφής. Καθώς ο Θωθ είχε το επίθετο μέγας-μέγας, ονόμασαν τον ελληνο-αιγύπτιο αυτόν E. Τρισμέγιστο και του απέδωσαν την πατρότητα και το κύρος αυτών των κειμένων, τα οποία γι’ αυτό τον λόγο ονομάστηκαν ερμητικά. To corpus των κειμένων αυτών (που διαφέρουν από τα μεταγενέστερα κείμενα αστρολογίας, μαγείας και αλχημείας που αργότερα αποδόθηκαν επίσης στον Ε.) αποτελείται από 19 πραγματείες (ίσως αρχικά να ήταν 20), η πρώτη από τις οποίες φέρει τον περίφημο τίτλο Ποιμάντωρ (ποιμενάρχης λαών), που εσφαλμένα επεκτάθηκε στη συλλογή που ήδη είχε κάνει ο Μαρσίλιο Φιτσίνο από τον Ασκληπιό Λατίνο και από αποσπάσματα του Στοβαίου. Όπως ο αρχαίος άνθρωπος Ε. μπόρεσε να γίνει θεός χάρη στις θεωρίες που δίδαξε, με τον ίδιο τρόπο οποιοσδήποτε ακολουθούσε τις θεωρίες αυτές μπορούσε να γίνει θεός. Έτσι προέκυψε και η χαρακτηριστική όψη της θρησκευτικής γνώσης αυτών των θεωριών, από τις οποίες παραμένει ξένη κάθε χριστιανική επιρροή· στον βασικό όμως πλατωνισμό τους συγκλίνουν στοιχεία ορφικά, πυθαγόρεια και στωικά, με έναν χαρακτηριστικό συγκρητισμό, στον οποίο είχε ανοίξει τον δρόμο (αιώνες πριν) ο μεγάλος δάσκαλος και πρόδρομος Ποσειδώνιος. ερμητικά κείμενα. Κείμενα που αναφέρονται στη διδασκαλία του Ε. του T., όνομα που δόθηκε στα μεταγενέστερα χρόνια από τους νεοπλατωνικούς στον Θωθ, σεληνιακό θεό της Αιγύπτου. Πρόκειται για κείμενα αστρολογίας, μαγείας και αλχημείας. Μερικά από αυτά περικλείουν πλατωνικές και πυθαγόρειες ιδέες και αποτελούν σπουδαίο μνημείο του συγκρητισμού της ελληνορωμαϊκής περιόδου. Έκδοση της πρώτης από τις 19 πραγματείες του Ερμή του Τρισμέγιστου, με τίτλο «Ποιμάντωρ», του 17ου αι.